مصالح ساختمانی، ابزار پایه در ساخت یک بنا هستند. هیچ ساختمانی وجود ندارد که بدون به کار بردن ساده‌ترین مصالح، بنای خود را تشکیل دهد و از طرفی دیگر کیفیت هر ساختمانی به نوع مواد و مصالح به کار رفته در ساخت آن بستگی دارد. مصالحی که شما در حالت عادی مشاهده می‌کنید، ساده‌ترین انواعی هستند که مورد استفاده قرار می‌گیرند؛ اما از نظر کلی و به اصطلاح تخصصی این مواد و مصالح به دسته‌های مختلفی تقسیم میشود که دارای خواص فیزیکی، شیمیایی و … هستند.
طبیعی بودن مصالح ساختمانی
تمامی مواد موجود در ساختمان‌سازی از دل طبیعت و معادن به دست می‌آیند و پس از تغییرات شیمیایی به مواد و مصالح دلخواه تبدیل می‌شوند و همان چیزی که شما امروزه آن‌ها را مشاهده می‌کنید، می‌شوند. البته امروزه با پیشرفت صنعت و تکنولوژِی، نوع ساخت مصالح از حالت سنتی به مدرنیته تغییر پیدا کرده است و حتی شاهد تغییرات اساسی در ساختار و شکل بسیاری آن‌ها به ویژه مصالح به کار رفته در نما مانند آجر و سنگ هستیم. شاید در اساس کاربرد آن‌ها تغییری به وجود نیامده باشد؛ اما شکل و ظاهر آن‌ها نسبت به گذشته تغییر زیادی داشته است.
انواع مصالح ساختمانی
مصالح ساختمانی را از نظر بعضی ویژگی‌ها می‌توان به چند دسته تقسیم کرد.
اولین تقسیم‌بندی از نظر جنس است که شامل ساده و مرکب است.
مصالح ساده
مصالحی هستند که جنس تمامی مواد و مصالح به کار رفته مشابه است؛ مانند شن، ماسه، سیمان ، کاشی تیرآهن
مصالح مرکب
مصالحی که به صورت فرآوری تهیه میشود و مواد و مصالح به کار رفته در آن دارای جنس‌های مختلفی است؛ مانند بتن، ایرانیت، ایزوگام، ملات و …
تقسیم‌بندی دیگر از نظر مصالح ساختمانی پیش ساخته و درجا است.
پیش ساخته
مصالحی ساختمانی هستند که در خود کارخانه تولید می‌شوند؛ مانند کاشی، سنگ، آجر، تیرچه، بلوک و …
درجا
موادی هستند که در همان محل ساخت‌وساز تهیه می‌شوند؛ مانند ملات ها
تقسیم‌بندی دیگر از لحاظ منشأ و کاربرد آن است
مصالح طبیعی
موادی که در دل طبیعت وجود دارند و از آن‌ها به همان شکل استفاده می‌کنند؛ مانند خاک رس
در همین رابطه بخوانید:
شناسنامه فنی ساختمان چیست؟
چسباننده‌ها
موادی که به عنوان چسب و برای چسباندن مواد و مصالح دیگر مورد استفاده قرار می‌گیرند؛ مانند گچ سیمان
ملات
نوعی مواد چسبنده هستند که از ترکیب چند ماده و چسباننده‌ها به وجود می‌آید؛ مانند گل رس
قطعات
ابزارهایی که در ساختمان سازی به عنوان اجزا به کار گرفته می‌شوند؛ مانند سنگ
مواد آلی
مواد هیدروکربنی که از تجزیه اجساد حیوانات و باقیمانده گیاهان تهیه می‌شوند؛ مانند آسفالت
دیگر مواد
موادی مانند پشم سنگ که از اجزای ساختمان سازی هستند اما نمی‌توان دسته‌ای برای آن‌ها تعیین کرد.
در ادامه به معرفی بعضی از آن‌ها می‌پردازیم:
سیمان
سیمان از مصالح ساختمانی که به صورت پودر سفید رنگ و پاکت‌های کرم رنگی عرضه میشود. خاصیت سیمان این است که در هنگام ترکیب با آب به یک ماده بسیار مقاوم تبدیل میشود و با توجه به مقاومت سیمان در برابر حرارت، رطوبت و … ، به عنوان بهترین ماده در صنعت ساختمان‌سازی به کار گرفته میشود و سیمان جزو مواد کلیدی در ساختمان‌سازی است.
آجر
آجر از مصالح ساختمانی ساده است که به دو صورت آهکی و رسی تهیه میشود. در نوع آهکی از سنگدانه‌های سیلیسی و در نوع رسی از سلیکات‌های آلومینیوم استفاده میشود؛ البته پایه تشکیل آجر، خاک رس است.
در همین رابطه بخوانید:
ساختمان اسکلت فلزی انتخاب کنیم یا اسکلت بتنی؟
در گذشته از آجر بیشتر برای ساخت داخلی دیوارها استفاده می‌شد؛ اما امروزه به عنوان یک ابزار تزئینی داخلی هم کاربرد دارد که البته نوع این آجرها به آجر نسوز معروف است که مقاومت بالاتری نسبت نوع معمولی دارد.
فلز
بیشتر نوع فلزی که در ساختمان‌سازی مورد استفاده قرار میگیرد، فولاد است. قابلیت جوشکاری و خمش پذیری، سختی بالا از ویژگی‌های منحصر به فرد فولاد است که از آن بیشتر در تولید میلگرد استفاده میشود. اگر دقت کرده باشید در پی ساختمان از فولاد استفاده می‌کنند.
گچ
گچی که شما از آن به عنوان مصالح ساختمانی استفاده می‌کنید، در واقع پودر آن است. پودر گچ ماده‌ای سفید رنگ است و مانند سیمان بعد از ترکیب با آب به یک ماده سفت تبدیل میشود. از گچ برای سفیدکاری، هموار کردن سطح، کاشی کاری، سرامیک کاری، تولید سقف کاذب و … استفاده میشود. در واقع دیوارهای سفیدی که اکثرا شما بعد از اتمام ساخت یک بنا مشاهده می‌کنید، همان گچ است که روی آجر قرار گرفته است.
چوب
چوب در واقع یک نوع از مصالح ساختمانی است که در نمای داخلی استفاده میشود. مهم‌ترین کاربرد چوب در ساخت کابینت چوبی است. چوب‌هایی که برای این هدف مورد استفاده قرار می‌گیرند، دارای ویژگی‌هایی از جمله مقاومت در برابر پوسیدگی هوا و آب، ترک خوردگی، رشد باکتری و به ویژه موریانه‌ها و … است.
سنگ
سنگ‌ها دیگر مصالح ساختمانی هستند که از آن‌ها هم در داخل خود بنا و همچنین نمای ساختمان استفاده میشود. البته امروزه سنگ‌ها بیشتر در تزئینات نمای بیرونی ساختمان‌ها مورد کاربرد قرار می‌گیرند. مقاومت در برابر خوردگی و تغییرات دما و زیبایی، دو عامل مهمی هستند که از آن‌ها در ساختمان سازی استفاده میشود.
سنگ‌ها را می‌توان به چند دسته از جمله سنگ‌های آهکی سست با چسبندگی نامناسب، سنگ‌های آهکی سخت و نیمه سخت با چسبندگی مناسب، سنگ‌های آهکی فشرده، گرانیت‌ها و در آخر کوارتزیت و شیشه‌ها که کمترین نوع چسبندگی را بین بقیه دارند، تقسیم کرد.
خاک
خاکی که در ساختمان‌سازی به کار گرفته میشود با خاکی شما در کوچه و خیابان مشاهده می‌کنید، کاملا فرق دارد. در تعریف خاک آمده است که دارای قطر کمتر ۰٫۰۰۲ میلی‌متر هستند. خاک رس بیشترین نوع خاکی است که شما آن‌ها را در حالت عادی شنیده‌اید و البته یک از مصالح ساختمانی مهم هم است. خاک رس، خاکی است که حالت چسبندگی دارد و اگر چنین حالتی در آن وجود نداشته باشد، به آن ماسه می‌گویند. دلیل استفاده از خاک رس این است که آب را از خود عبور نمی‌دهد و برای همین است که در مکان‌هایی مانند پشت بام به منظور ضد آب کردن آن استفاده میشود.
سرامیک
سرامیک هم از مصالح ساختمانی مانند سنگ‌ها است که امروزه بیشتر جنبه تزئینی در نمای داخلی و به ویژه کف پوش ساختمان‌ها را دارد. از نظر جنس، سرامیک در دسته مواد و مصالح غیرآلی و غیر فلزی قرار میگیرد که از خاک رس، ماسه و فلدسپار تشکیل شده است. صنعت سرامیک با توجه به رشد چشمگیر استفاده از آن در ساختمان‌های مدرن، نسبت به بقیه صنعت‌ها در حال گسترش است.
ملات
هر کسی حتی از ساختمان‌سازی چیزی ندارد، حداقل برای یکبار هم که شده است، روش تهیه ملات را دیده است. ملات را چسب ساختمانی می‌نامند و از همین رو، مهم‌ترین مصالح ساختمانی هستند که هر بنا باید آن را به کار بگیرد. در واقع تمامی مصالح معرفی شده در بالا بدون ملات هیچ کاربردی ندارند.
عمر مفید ساختمان در تهران چقدر است؟
از ملات برای چسباندن آجر، سنگ و بلوک استفاده میشود. ملات انواع مختلفی دارد که بسته به موقعیت‌های مختلف مورد کاربرد قرار می‌گیرند که ملات در حالت کلی شامل سیمان، آهک، گل، خاک رس و ماسه است. استانبولی، بیل و کمچه از سه ابزار پایه‌ای هستند که در ساخت ملات مورد استفاده قرار می‌گیرند.
آهک
آهک از همان مصالح ساختمانی طبیعی است که از دل معادن و به صورت سنگ آهک استخراج میشود و پس از فرآوری‌های لازم به پودر آهک تبدیل میشود و به مواد و مصالح دیگری برای افزایش مقاومت و … اضافه میشود.
ماسه
ماسه هم یکی از عناصر اصلی مصالح ساختمانی است که ترکیب آن با آهک، یک ماده مقاوم در ساختمان‌های آجری را تشکیل می‌دهد. ماسه کوهستانی، ماسه رودخانه‌ای، ماسه بادی سه نوع ماسه‌ای هستند که در دنیا وجود دارند. ماسه کوهستانی نسبت به بقیه کیفیت بهتری برای استفاده در ساختمان‌سازی را دارد. البته دو ماسه دیگر هم دارای کاربردهایی هستند؛ اما باید تغییراتی روی آن‌ها انجام شود.
مصالح ساختمانی بسته به جنس، نوع ساخت و منشأ و کاربرد آن به دسته های مختلفی تقسیم می‌شوند. بیشترین مصالح ساختمانی که در ساخت‌وساز به کار گرفته میشود، شامل سنگ، آهن، خاک، ماسه و … است که بسته به نوع مدل ساختمان، باید مقدار متفاوتی را در نظر گرفت؛ اما نکته‌ای که باید در نظر داشت این است که حتی در ساخت یک بنای ساده، این مواد مورد نیاز است.
خواص عمومی مصالح ساختمانی
مصالح ساختمانی دارای دو خواص فیزیکی و شیمیایی هستند. خواص فیزیکی شامل مقاومت در برابر انواع نیروهای کششی و … و خواص شیمیایی شامل ترکیب آن‌ها با عناصر طبیعی مانند آب‌وهوا است. همچنین مواد و مصالح دارای خواص مکانیکی و رفتاری هستند که همه این‌ها باید توسط مهندسان در هنگام ساخت مورد بررسی قرار بگیرد.
خواص فیزیکی مصالح ساختمانی
خواص فیزیکی همانطور که از نام آن پیدا است، بیشتر روی ظاهر تأکید می‌کند. ظاهر مواد مانند رنگ، وزن، حجم، جرم، پوکی، تخلخل، وزن حجمی، وزن مخصوص. همچنین مواردی مانند انتقال حرارت، گرمای ویژه، گرمای ذوب، مقاومت در برابر آتش و مقاومت در برابر تغییرات دما از جمله خواص دیگر فیزیکی مصالح ساختمانی هستند.
خواص مکانیکی مصالح ساختمانی
در خواص مکانیکی مصالح ساختمانی، مقاومت و پایداری آن‌ها در برابر نیروها را تعیین می‌کند. این خواص در تعیین مقاومت ساختمان و ضد زلزله بودن آن نقش بسیار اساسی و مهمی دارد. در واقع خواص مکانیکی رابطه مستقیمی با نیرو، کار و انرژی دارد.
مقاومت مصالح ساختمانی
اولین دغدغه هر شخصی که در ساخت‌وساز فعالیت می‌کند، مقاومت مواد و مصالح به کار برده در ساختمان است. از نظری علمی، تعریفی برای مقاومت مواد و مصالح وجود دارد که به این صورت بیان میشود: توانایی مصالح در برابر شن‌ها و نیروها. مقاومت فشاری، کششی، ضربه‌ای و پیچشی از چهار نوع مقاومتی هستند که برای تعیین کیفیت مقاومت مصالح ساختمانی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
خواص شیمیایی مصالح ساختمانی
خواص شیمیایی که در ظاهر مهم نیستند؛ اما نقش به سزایی در تعیین کیفیت مواد و مصالح ساختمانی دارند. در واقع کیفیت مواد در برابر هرگونه تغییرات شیمیایی توسط همین خواص تعیین میشود. در واقع بیشتر ترک‌هایی که شما روی سطوح بعد از مدتی مشاهده می‌کنید، به خاطر همین توجه نکردن به خواص شیمیایی است.
ابزارهای کاربردی در مصالح ساختمانی
گونیا
شاقول
تراز
تیشه
استانبولی
پتک
چکش
کلنگ
بیل
فرغون
پیمانه
متر
شمشه
- ۹۹/۰۹/۰۵