ایران کشوری با تمدن چند هزار ساله است که گویی هر بند تاریخ حیاتش، بندی از زندگی بشریت را رقم زده است. معماری و هنر از دیر باز به استناد " هنر نزد ایرانیان است و بس!"، جایگاه بسیار ویژه ای در میان ایرانیان داشته است.
عمر هنر در ایران به قدمت تاریخ است و معماری از کهن ترین هنرها است. رونق و اعتلای معماری در ایران از دوران باستان گواه آن است که این سرزمین از کانون های نخستین شهرسازی و نیزسدسازی و مهندسی بوده است که نمونه آن بناهای مختلف و سدهای باستانی و دهکده های متعدد در جای جای خاک این کشور است. آثاری که جسته و گریخته از میان نوشته های باستان شناسی و شرق شناسان به دست می آید روشنگر آن است که هنر و معماری از ۵۰۰۰سال قبل در این مرز و بوم ریشه دوانده است.
نظری اجمالی به معماری ایران در عهد باستان این ویژگی را آشکار می سازد که معماری ایرانی بر سه اصل استحکام، آسایش و انبساط پایه گذاری شده است. معماری ایرانی در طی تاریخ خود دارای اصالت طرح و سادگی توام با آرایش و تزیین بوده است.تمامی گستره ایران به ویژه روستاها و آثار قدیمی و باستانی آن چون کتاب زنده اما فرسوده ای از تاریخ معماری و هنر است که هر برگ از این کتاب در لحظه ای کوتاه دروازه چندین هزار سال تاریخ را بر روی تماشاگر می گشاید. کمتر روستایی در ایران وجود دارد که در آن معابر باستانی ناهید یا قلعه گبری و قلعه سلسال (صلصال) با طاق های ضربی و یا هلالی به چشم نیاید و در آن از بقعه ها و امامزاده ها و یا قلعه های معروف که مضمونی افسانه ای و تاریخی را در خویش نهفته اند اثری نباشد، برای مثال می توان به قلعه مرو و قلعه اصفهان و یا قصر کیاکسار پادشاه ماد در همدان، کاخ پاسارگاد و تخت جمشید یا پارسه، آثار شوش، ایوان مدائن یا طاق کسری در تیسفون اشاره کرد.
شاید به جرات بتوان گفت برای اولین بار ایرانی ها بودند که آجر را درست کرده و از آن در معماری استفاده کردند که نمونه بسیار قدیمی آن در معبد چغازنبیل واقع در شوش است که شاید بتوان با آن قدمت معماری بشر سنجیده شود و همچنین نشانه استعمال نخستین آجرها را در تپه سیلک کاشان، مناره ها و سدهای باستانی و بازمانده ساختمان های کهن در مرو، خرابه قصر هاتره در ساحل دجله و ویرانه های معبد کنگاور، یادگار خسرو پرویز در قصر شیرین و طاق بستان کرمانشاه مشاهده کرد..
ویژگی های معماری ایرانی :
در معماری ایرانی عموما تاثیرات مذهبی و دینی به چشم می خورد .
معماری ایرانی بر استحکام و مقاومت و رعایت اصول سازه تاکید فوق العاده داشته است .
نماسازی و تزئینات در معماری ایرانی از جایگاه خاصی برخوردار بوده است .
در معماری ایرانی استفاده از مصالح بومی و خصوصیات اقلیمی همیشه مد نظر قرار میگرفته .
نور و روشنایی در معماری ایرانی جایگاه ویژه ای داشته است .
شیوه های معماری ایرانی :
گروهی شیوه های معماری ایران را به پنج دوره و گروه دیگری به شش دوره تقسیم بندی میکنند .
گروه اول : معماری را بر اساس سلسله های حکومتی تقسیم میکنند .
معماری پیش از دوران هخامنشی
معماری دوران هخامنشی
معماری دوران ساسانیان
معماری ادوار اسلامی تا اواسط دوران قاجاریه
معماری نوین ( ۱۰۰ سال اخیر )
گروه دوم : معماری را بر اساس شیوه های منطقه ای تقسیم بندی کرده اند .
معماری شیوه پارسی
معماری شیوه پارتی
معماری شیوه خراسانی
معماری شیوه رازی
معماری شیوه اذری
معماری شیوه اصفهانی