راز ساخت و معماری مناره جنبان اصفهان

مناره ها و گنبدهای فیروزه ای شهر اصفهان که در دوره های تاریخی در اطراف شهر اصفهان استوار شده اند، عظمت و شکوه هنر این شهر را به تصویر کشیده اند و حکایت منارجنبان، حکایت جنبش زندگی است.

 

به گزارش ایمنا، منار جنبان از جمله مناره های مشهور شهر اصفهان و شامل دو مناره است. منار جنبان در نزدیکی محله نصرآباد واقع شده و این بنای باشکوه از یادگارهای دوره ایلخانان و اواخر پادشاهی اولجایتو است. منار جنبان بر سر راه اصفهان به نجف آباد در روستایی به نام کاردالان قرار دارد. این منار در آغاز، تنها ایوانی بوده که بعدها دو مناره معروف را به ساختمان آن افزوده ‏اند.

معماری منار جنبان

بنای تاریخی منار جنبان به شکل یک بقعه می باشد که ایوانی به ارتفاع 10 متر در بالای آن ساخته شده و دو ستون به صورت مناره با ارتفاع 17 متر از سطح ایوان بالاتر کشیده شده است. دو مناره به فاصله 9 متر نسبت به هم قرار گرفته و محیط هر مناره 4,5 متر است. شهرت معماری منارجنبان اصفهان به خاطر حرکت شدید مناره ها است که با آنکه از نظر استادان فن، اتفاق عجیبی نیست اما چون این دو مناره نسبت به دیگر مناره ها سبک و باریک ترند حرکتشان محسوس تر است. زینت دیگر این بنا که می توان به آن اشاره کرد ایوان دوره مغول است که با خط های ظریف و نقش های ستاره ای و کاشی های لاجوردی آراسته شده است.

منارجنبان از یک ایوان با دو مناره و صحن پیرامون تشکیل شده است که بر روی مقبره ی یکی از عرفای قرن هفت هجری قمری بنام عمو عبداله کارلادانی ساخته شده است. سبک ساختمان این ایوان که تزئینات کاشی کاری نیز دارد ، سبک مغولی است و کاشی های فیروزه ای رنگ به شکل ستاره چهار پر دو لنگه طاق و اطراف ایوان را زینت می دهد . مناره‌ها نیز بعداً و در تاریخی که درست معلوم نیست و احتمالاً در پایان روزگار صفوی به ایوان مزبور اضافه شد .در طبقه هم کف بنا و در زیر قو س های اصلی و بر سطح هرکدام کاشی کاری تزئینی به فرم صلیبی با کاشی آبی لاجوردی بر سطح آبی فیروزه ای دیده می شود که به عنوان یکی از ویژگی های تزئینی کم نظیر در این بنا به حساب می آید. بر ساقه منارهها نیز تزئیناتی مرکب از کاشی های ریز در ترکیب با آجر بدنه دیده می شود که اشکال زیگزاگی و افقی آن در بیننده مشتاق یادآور مفاهیمی عرفانی است که در سایر آثار معماری این دوره نیز دیده می شود .

دلیل تکان خوردن منارجنبان

اگر فردی از ۱۷ پله داخل هر مناره که از بام بنا تا بالای هر مناره وجود دارد، بالا رفته و دست‌های خود را داخل یکی از دیوارهای واسط میانی پنجره‌های فوقانی آن قفل و شروع به تکان دادن مناره کند، مناره به حرکت در آمده و هم‌زمان با آن مناره دیگر و در واقع کل ساختمان به نوسان در می‌آید که تنها نوسان مناره قابل دیدن است.

همچنین برای دیدن نوسان بنا می‌توان لیوان آبی را بر روی قبر "عمو عبدالله" قرار داد و سطح لغزان آن را مشاهده کرد. به کاربردن آجرهایی با ویژگی‌های خاص که ضریب ارتجاعی بالاتری نسبت به آجرهای به کار رفته در بخش‌های دیگر دارد و کاربرد قوانین فیزیکی در این بنا نه تنها راز جنبیدن مشهورترین مناره جنبان جهان را آشکار می‌کند بلکه بیانگر دانش فنی عمیق سازندگان آن در هفت قرن پیش بوده است، سازندگانی که نامی از آنها به طور مشخص در دست نیست.

تکان خوردن مناره‌های این بنا تا مدت‌ها برای دانشمندان پرسش برانگیز بود. معماری اسرار آمیز این بنا برای بسیاری هنوز هم در هاله ابهام باقی مانده‌است. منطقی‌ترین علتی که برای تکان خوردن مناره‌ها وجود دارد، پدیده فیزیکی تشدید یا پدیده رزونانس است. چون مناره‌ها سبک معماری مشابهی دارند، تکان خوردن یکی روی دیگری اثر می‌گذارد. نکته جالب در این بنای تاریخی آن است که با حرکت دادن یک مناره، نه تنها مناره دیگر به حرکت در می‌آید، بلکه تمامی این ساختمان به لرزه درمی‌آید.

راز پنهان منارجنبان

حمید شاهین پور، سرپرست کمیته پژوهشی انجمن فناوری های بومی ایران که به اختلالات اخیر در نوسانات دو منار اصفهان پی برد تصمیم گرفت علت ارتعاشات بنا را با فرمول های دینامیکی پیدا کند.

پژوهش شاهین پور با تمام فرمول های پیچیده و آزمایشگاهی اش تنها در پی رسیدن به این نتیجه است:((هنگامی که دو نخ مشابه را به طول مساوی و انتهای نخ ها به یک نخ افقی ببندید دو آونگ کاملا مشابه حاصل می شود. اگر یکی از وزنه های به نوسان در آید یکی دیگر از وزنه ها هم شروع به نوسان می کند. اگر یکی از نخها بلندتر شود در صورت نوسان یکی، وزنه دیگر دچار نوسان نمی شود.حال اگر وزن یکی با دیگری متفاوت باشد باز هم نوسان یکی منجر به اختلال در نوسان دیگری می شود. بنابر این می توان ارتعاش یک مناره به مناره های بعدی هم منتقل شود)).

پیش از شاهین پور افرادی دیگری هم درباره منار جنبان کار کرده اند اما تا کنون کسی، کار آزمایشگاهی روی این بنا انجام نداده اند. در کشورهای عراق و عربستان هم منارجنبان های زیادی وجود دارد.شاهین پور تمام منارجنبان های ساخته شده در دنیا را متعلق به فرهنگ ایرانی اسلامی می داند. جالب است بدانید منار جنبان های دنیا در یک دوره زمانی سی ساله دوره تیموریان ساخته شده اند.