کوروش بزرگ پادشاه دوم هخامنشی ملقب به کوروش کبیر است، که آرامگاه وی بنایی بی‌پیرایه ولی با معماری منحصربه‌فرد، در فاصله حدود یک کیلومتری جنوب غربی کاخ‌های پاسارگاد است، وقتی از جاده به خرابه های پاسارگاد نزدیک می شویم، اولین اثر مهمی که از شهر و پایتخت قدیم پادشاهان هخامنشی جلب توجه می کند آرامگاه کوروش است. این آرامگاه در مغرب دهکده ی سلیمان واقع شده که سقف آن به صورت شیروانی یا بام دو پشته ای به وسیله سنگهای تراشیده شده چهار گوش پوشیده شده است.و از سنگهای آهکی سفیدی که به زردی متمایل است و احتمالاً از معدن سیوند تأمین شده‌است، بنا شده‌است. ساختمان آرامگاه دو هزار و پانصد سال در برابر عوامل مخرب طبیعی و غیرطبیعی پایداری کرده‌است و هنوز در دشت پاسارگاد پابرجاست.
این مقبره ، اطاق کوچکی است که بر قاعده اش شش طبقه سنگی قرار دارد و هر طبقه از طبقه زیرین کوچک تر ساخته شده است. به طوری که پله ها با اندازه های مختلف این قبر را در برگرفته اند. مساحت کل بنا، 156 متر مربع (12×13متر) می باشد.
طبقه اول این مقبره که بلند تر از سایر طبقه ها است، 70/1 متر ارتفاع داشته و طبقه دوم و سوم هر یک 3/1 متر و سه طبقه دیگر هر کدام 55 سانتیمتر بلندی دارند. عرض سکوهای اطراف مقبره حدود نیم متر را نشان می دهد. روی هم رفته این مقبره از سطح زمین تا کف اطاق آرامگاه 35/5 متر بلندی داشته و اگر بخواهیم ارتفاع کل مقبره را مشخص بکنیم حدود 11 متر می باشد.
در پیشانی اتاق آرامگاه یعنی در مثلث بالای درگاه، یک گل بسیار آراسته نقش کرده بودند که امروز تنها نیمی از آن، آن هم به صورت بسیار ضعیف باقی‌مانده‌است. گل مورد بحث ۱۲ پر اصلی می‌داشت که خارج از محوطه آن ۲۴ پر دیگر و بیرون از اینها ۲۴ پر نوک‌دار دیگر آورده بودند. این نقش به تصویر خورشید می‌ماند و با توجه به اینکه ایرانیان نام کوروش را با خورشید تطابق داده بودند، این گل خورشیدی نماد و مظهر شخص کوروش و نمودار مقام روحانی او نزد ایرانیان بوده‌است.
پس از عبور از سکوها به درب تنگ و کوتاهی به عرض یک متر و بلندی 30/1 متر که در طرف شمال ساخته شده است می رسیم، بعد از ورودی ، یک دهلیز به درازای 30/1 متر به چشم می خورد که در انتهای آن ، اطاق اصلی به ابعاد × 32 متر ساخته شده است. دیوارهای اطاق را سنگ های تراشیده شده سفید بر گرفته و دو پارچه سنگ بزرگ حجاری شده نیز سقف آن را تشکیل می دهد که تا کف اطاق حدود 10/3 متر ارتفاع دارد.
سقف آرامگاه از درون صاف و ساده‌است ولی از بیرون شیروانی شکل است و شیب دو طرفه آن به شکل عدد هشت است. این سقف از دو سنگ گران پیکر ساخته شده‌است که بر روی آن یک سنگ هرمی به قاعده ۶٫۲۵ متر در ۳ متر و به کلفتی نیم متر قرار گرفته‌است و بر روی آن، سنگ بالای سقف جای می‌داشت، که اکنون موجود نیست. گمان می‌رود که طبق سنت هخامنشی، برای سبک شدن و بهتر جابه‌جا کردن سنگهای گران، داخل سقف را گود می کردند که وجود فضای خالی میان سقف درون و سقف شیب بامی بیرون را محل دفن مرده می دانستند.
این مقبره از نظر سبک معماری به ویژه پلان، قابل مقایسه با «زیگورات چغازنبیل» می باشد. ولی پوشش شیروانی آن پوشش خرپشته ای شکل معبد اوراتوها را در «موساسیر» به یاد می آورد. روی همین اصل در پوشاندن سقف مقبره کوروش ، معماران هخامنشی از معماری اورارتوها، خصوصا از معبد موساسیر تاثیر پذیر فته اند. پارچه سنگهای تراشیده شده چهار گوش که در اطاق این مقبره بکار برده شده است، در شیوه کاملا مشخص عصر هخامنشی ، با طرح هایی دم چلچله ای سربی یا آهنی به هم متصل شده که از نظر سبک معماری شایان توجه می باشد.
در جریان حمله اسکندر مقدونی به ایران گویا با گرفتن بهایی پیوسته از آرامگاه کوروش، بنیانگزار امپراتوری هخامنشی پاسداری می کردند، ولی آشوبگران یونانی به آن دست برده و اشیاء درون آن را به تاراج برده اند.
