زاها محمد حدید، متولد ۳۱ اکتبر ۱۹۵۰، معماری عراقی-انگلیسی و اولین بانویی بود که توانست جایزه‌ی معماری پریتزکر را دریافت کند. معتبرترین جایزه‌ی معماری بریتانیا یعنی جایزه‌ی استرلینگ و نشان شوالیه‌ای Dame از دیگر افتخارات او هستند.
روزنامه‌ی گاردین، زاها حدید را ملکه‌ی انحناها نامیده است. به بیان بسیاری از کارشناسان معماری، او هندسه‌ی معماری را دگرگون کرده و هویتی جدید و باشکوه به آن داده است. از بزرگترین آثار به‌یادماندنی این بانوی معمار میتوان به مرکز ورزش‌های آبی لندن برای المپیک ۲۰۱۲، موزه‌ی هنر میشیگان در ایالات متحده‌ی آمریکا و سالن اپرای گوانگژو در چین اشاره کرد. برخی از طراحی‌های او پس از مرگش در سال ۲۰۱۶، ساخته شدند و برخی از آنها مانند استادیوم ال‌وکره در قطر هنوز در حال ساخت هستند.
تولد و تحصیل
زاها حدید متولد ۳۱ اکتبر سال ۱۹۵۰ در بغداد، پایتخت کشور عراق است. خانواده‌ی او از متمولین شهر بغداد بودند. پدر او، محمد الحاج حسین حدید، یک صنعتگر معروف بود. او یکی از مؤسسان گروه سیاسی الاهالی نیز بود که در دهه‌های ۱۹۳۰ و ۱۹۴۰ فعالیت‌های جدی داشت. فعالیت‌های سیاسی پدر زاها زیاد بود و این صنعتگر شناخته‌شده، در تأسیس حذب ناسیونال دموکرات عراق نیز مشارکت کرد و از سال ۱۹۵۸ و بعد از کودتای ضد سلطنتی عراق، به‌عنوان وزیر اقتصاد شروع به کار کرد. مادر زاها، هنرمندی از شهر موصل بود و وجیحه السبونی نام داشت. برادر زاها، فولاذ محمد حدید، نویسنده بود
خانواده‌ی حدید که ثروت زیادی داشتند، دختر خود را در دهه‌ی ۱۹۶۰ برای ادامه‌ی تحصیل به مدارس شبانه‌روزی سوئیس و انگلستان اعزام کردند. زاها برای ادامه‌ی تحصیلات دانشگاهی در رشته‌ی ریاضیات به دانشگاه آمریکایی بیروت رفت و در سال ۱۹۷۲ وارد دانشکده‌ی معماری انجمن معماری لندن شد. او در این دانشگاه از دروس استادانی همچون رم کولهاس، الیا زنگلیس و برنارد شومی بهره بود..
فعالیت کاری
زاها حدید هرگز ازدواج نکرد و بچه ای هم نداشت. او به گلنسی می گوید: اگر در معماری غرق نشوید، هیچ چیزی نیستی. منظورم این است که باید تمام وقت خود را به معماری اختصاص دهید. اصلا چنین چیزی معنا ندارد که از یک علم سر انگشتی بدانی و این کافی باشد. در سال ۱۹۷۷ حدید دیپلم خود را در معماری با جایزه ویژه دریافت کرد و بعد از آن برای شرکت متروپولیتن آرشیتکت لندن شروع به کار کرد. استعداد او توسط یکی از معلم های خود، معمار هلندی رم کولاس، کشف شد. یکی از طرح های دانش آموزی او، ارائه طرحی برای ساختمان یک هتل در حومه پل هانگفورد لندن بود.
حدید شرکتی را در سال ۱۹۸۰ تاسیس کرد، اما ایده های او در ابتدا بیشتر انتزاعی بود و با واقعیت بسیار فاصله داشت. حدید در این مدت به تدریس در آرشیبکت اسوسیشن مشغول بود و ایده ها و طرح های خود را در مجله های مختلف چاپ می نمود. او شرکت در رقابت ها را آغاز کرد، بعضی از این رقابت ها تحقیقات و مطالعات میدانی و مابقی بر سر طرح های خاص برای ساختمان ها بودند. طرح او برای The Peak، که یک کلاب ورزشی در بالای یک کوه در اطراف هنگ کنگ بود، برنده جایزه رقابت موسسات بین معماران شد، اما این ساختمان هرگز ساخته نشد. رقابت های حدید بین سال های ۱۹۸۰ و اوایل ۱۹۹۰ در اوج خود بود، و طرح های او در بین معماران و طرفداران او زبان زد عموم شد. تا جایی که بعد از شهرت حدید، وب سایت زاها حدید جوایز این معمار خانم را به ترتیب در یک لیست جمع آوری کردند و در اختیار کاربران قرار دادند.
بعد از پروژه های کوچک، از جمله طراحی داخلی رستوران مون سون در ساپورو ژاپن، طرح اولیه حدید برای یک ساختمان در سال ۱۹۹۳ و ۱۹۹۴ ساخته شد. یک ایستگاه آتش نشانی کوچک با زوایای مختلف و متفاوت (او تاکید می کند که زوایای این ساختمان ۳۶۰ درجه می باشند) در منطقه ویل ام رین و همکاری کمپانی ویترا فرنیچر آلمان بود. در سال ۱۹۹۴ حدید با معماری در هم آمیخته بود و طرح او برای Crdiff Bay Opera House در منطقه ولز بریتانیا برای ساخت انتخاب شد. این ساختمان، بنایی اورتودکس، با زوایای تیز و نوک دار و فضای داخلی تو در تو بود، به هر حال، این فضا با طراحی خاص خود هر بیننده ای را به خود جلب می کرد، تالار کنفرانس شیشه ای که نمایی از کادریف بای را به ببیننده می داد. طرح حدید بلافاصله دچار مشکل شد ، چراکه پرنس چارلز، دستور برپایی مسابقه دیگری با نام معماری نوین و مدرن در بریتانیا را داده بود و بدین ترتیب بعد از برپایی این مسابقه باز هم طرح حدید نام برنده را به خود اختصاص داد، اما متاسفانه سرمایه گذار این طرح یعنی Britain's National Lottery از حمایت این طرح خودداری کرد. حدید به نوعی سرخورده شد. او به گووان موور از Evening Standard لندن می گوید: " واقعا شرایط بحرانی و بدی بود". من اصلا افسرده به نظر نمی آمدم چون اوضاع از افسرده بودن بسیار وحشتناک تر بود. باید تصمیم قاطعی می گرفتم، این که به هیچ وجه تسلیم نباشم، اما به هر صورت به مسیری دیگر پیش می رفتم.
در همین زمان، حدید تعداد زیادی از معماران و متخصصین را دور هم جمع کرد. همزمان پروژه کاردیف بای در شعله های آتش سوخت، و حدید نمایشگاهی را طراحی کرد و برای مجله بلوپرینت ارسال کرد. او باید طرح خود را ارائه می داد، در نهایت موسسه ای که در ساخت دستشویی های متحرک متخصص بود با قاطعیت اعلام کرد: این طرح بی نهایت فوق العادست و طرح حدید را مورد تحسین قرار داد. در این شرایط دیگر شرکای تبلیغاتی نیز پا به میدان گذاشتند و حدید شرایطی را به دست آورد تا در بازار رقابت ساختمان و طراحی بدرخشد.
طرفداران طرح های حدید روز به روز بیشتر می شد، بعضی از این طرح ها قابلیت رسیدن به واقعیت را داشتند. او Bergisel Ski Jump را طراحی کرد این پیست اسکی در کوه های اینسبروک در اتریش قرار دارد. از جمله کارهای او، پارکینگ استراسبورگ در فرانسه، میز ون دوروهه در اتحادیه اروپا می باشند. در سال ۱۹۹۸ ماموریت بزرگ او آغاز شد: مرکز هنر معاصر لوئیس و ریچارد در سینکیناتی که امروز به مرکز هنر معاصر معروف است.
ساختمان جدید باید با یک خیابان بسیار کم عرض در مرکز سینکیناتی ساخته می شد. اما حدید روشی را استفاده کرد که بین فضای داخلی و خارجی موزه ارتباط برقرار کند: پیاده رو بیرونی به سمت داخل ساختمان کشیده شود، یعنی بازدیدکنندگان به سمت راه پله های مشکی براق مرکزی که با دیوار پشتی هماهنگی دارد هدایت می شوند. همان طور که بازدید کنندگان به سمت جلو می روند، از گالری هایی که باز تاب فضای خنثی موزه هستند، بازدید می کنند ، این گالری ها شکل و ابعاد متفاوتی دارند و هر کدام رویکرد خاصی را نشان می دهند. هیچ کس داوطلبانه از شش طبقه بالا نمی رود، اما طراحی حدید به شیوه ای بود که بیننده فکر می کرد در آسانسوری به سمت بالا حرکت می کند، در واقع نحوه طراحی این طبقات، چنین حسی را القا می کرد. برای این ساختمان از متریال معمولی استفاده شد و هزینه ساخت آن در حدود 230$ برای هر متر مربع بود.
تکمیل پروژه Plum در لیست کارهای حدید، او را در سطح بین المللی شناساند. زمانی او به عنوان یکی از معماران ناشناخته بود و کار کردن با زاها حدید برای هر کمپانی سخت بود اما در حال حاضر وی یکی از پیشگامان در طرح های برجسته و چهره شناخته شده در مقابله با شرایط سخت می باشد. او اشاره می کند که کارها و ایده های او چالش برانگیزند، من بسیار شخصیت گریز از مرکزی دارم و از این موضوع راضی هستم.
ماموریت بعدی زاها حدید طراحی موزه ای بود که در نزدیکی ساختمانی است که توسط معمار آمریکایی فرنک لیود رایت طراحی شده بود. زاها حدید کار خود را بر مبنای دیدگاه آینده نگر وی و دیدگاه خود برای تقابل بین انسان وساختمان مقایسه می کرد. در سال ۲۰۰۶، موزه گاگینهام در نیویورک در نزدیکی ساختمان معروف رایت بنا شد. این ساختمان نقش مهمی در کارنامه حدید داشت.
در واقع، ارتباط بین ساختمان و محیط، و بین ساختمان و ساکنین در افکار زاها حدید تنیده می شد و این موضوع با توجه به محبوبیت روزافزون وی در میان همه و درخواست های زیادی که به شرکت او گسیل می شد از اهمیت بیشتری برخوردار بود. زاها حدید می گوید من سعی کردم ساختمان هایی را طراحی کنم که مانند قطعه ای جواهر در بین بقیه بدرخشد، حالا می خواهم آن ها را به هم متصل کنم و یک منظره فوق العاده ای را به تصویر بکشم .در سال 2004 زاها حدید برنده جایزه Pritzker Architecture Orize شد و از او برای طرح های حرفه ای تقدیر شد. زاها حدید اولین زنی بود که موفق به دریافت جایزه معماری پریتزکر شد. در اواسط سال ۲۰۰۰، کامیشن بریتیش ایزل را به خاطر ساختمان مراقبت های ویژه بیماران سرطانی با نام Maggie's Cemtre در فایف اسکاتلند دریافت نمود. از کارهای فوق العاده زاها حدید ساخت پلی در خلیج فارس ابوظبی، تئاتر بارسلونا و چند موزه جدید را می توان نام برد. به نظر پروژه های عظیمی برای این بانوی معمار در راه هستند، ساختمان آبی که در تابستان ۲۰۱۲ در دست ساخت قرار گرفته و طبق گفته رایموند راین در Architectural Review، جدای از کارهای زاها حدید در نیویورک، محدودیتی برای کارهای فوق العاده زاها در آینده وجود ندارد.
زاها حدید معمار مطرح عراقی الاصل روز پنجشنبه ۳۱ مارچ ۲۰۱۶ و بر اثر حمله قلبی در بیمارستانی در میامی فلوریدا که در آن تحت درمان بیماری برونشیت بود در سن ۶۵ سالگی ( ۱۹۵۰ – ۲۰۱۶ ) درگذشت.
